فولادهای ابزار (Tool steels) گروهی از فولادهای کربنی (Carbon steels) و فولادهای آلیاژی هستند که با عملیات حرارتی آنها میتوان خواص فیزیکی و مکانیکی مطلوبی در آنها به وجود آورد، به طوری که بتوان از آنها ابزارهایی نظیر ابزارهای برشی سنبه و ماتریسهای برش، خمکاری، فرم دادن، مشش، قالبهای پلاستیک و اکستروژن ساخت. فولادهای ابزار به فرم های میلگرد، شمشال، بلوکههای فورج شده و ریختهگری شده و در حالت آنیل شده در بازار عرضه میشوند.
فولادهای ابزار را با توجه به عناصر آلیاژی آنها میتوان در سه گروه سخت شونده در آب، روغن یا هوا طبقهبندی نمود. فولادهای با عناصر آلیاژی کمتر جزو گروه سختشونده در آب و فولادهای ابزار با بیشترین عناصر آلیاژی جزو گروه سخت شونده در هوا میگیرند. فولادهای ابزار را با انجام عملیات حرارتی مناسب میتوان کاملا سخت نمود و آنها را در برابر سایش مقاوم کرد. فولادهای ابزار تحت کنترل دقیق، ذوب و تصفیه میشوند تا مصرف کننده اطمینان داشته باشد از مرغوبترین نوع فولاد برای ساخت ابزارها و قالبهایش استفاده میکند.
فولادهای ابزار به طور کلی بدین صورت دستهبندی میشوندک سخت شونده در آب، سختشونده در روغن، سخت شونده در هوا، مقاوم در برابر ضربه، گرمکار، تندبر، فولاد قالب های پلاستیک و فولادهای خاص. در هر دسته، فولادهای مختلف با آنالیز شیمیایی و ویژگیهای مختلف قرار میگیرند.
فولادهای ابزار کربنی
W1 یک فولاد ابزار کربنی سخت شونده در آب است که میزان کربن آن 0.91-100% می باشد. این فولاد پس از سختکاری، دارای سطح سخت و مغز نرمتر می شود.
فولادهای ابزار سرد کار
چند نوع ابزار سرد کار (Cold- work tool steels) در زیر معرفی میشوند:
01 یک فولاد ابزار همه منظوره (General purpose) سخت شونده در روغن است که در عملیات حرارتی، سختی بالایی میگیرد. ابزارها و قالبهای ساخته شده از این نوع فولاد دارای لبههای بادوامی هستند.
06 یک فولاد ابزار با آلیاژ متوسط (Medium- alloy) و 1.45% کربن و سخت شوند در روغن است. در این فولاد در حالت آنیل شده، حدود یک سوم کربن به صورت گرافیت و بقیه کربن به صورت ترکیبی کاربایدی میباشد. سهولت ماشینکاری این فولاد ابزار بهتر از بقیه انواع فولادهای سخت شونده روغن است. فولاد 06 برای کاربردهای عمومی در قالبسازی و ابزارسازی مناسب است واستحکام به سایش بسیار خوبی دارد. ولی لبهها قطعات ساخته شده از این فولاد دوام زیادی ندارد.
A2 یک فولاد ابزار همه منظوره سخت شونده در هوا است که به هنگام عملیات حرارتی دچار اعوجاج اندکی میشود و استحکام به سایش خوبی دارد. این فولاد کاربردهای عمومی زیادی دارد و نسبت به فولادهای گروه S (مقاوم در برابر شوک) استحکام سایشی بالاتر داشته و چقرمگی بهتری نسبت به فولادهای گروه D (مقاوم به سایش) دارد.
A6 یک فولاد ابزار کرم – مولیبدن کم آلیاژ (Low- alloy) سخت شونده در هوا است که ترکیبی از ویژگیهای چقرمگی، استحکام و مقاومت در برابر سایش را از خودنشان میدهد. برای ساخت ابزارها و قالبهای سرد کار با عمر کاری متوسط، A6 یک انتخاب عالی است. دمای سختکاری این فولاد نسبتا پایین است و در هوا سخت میشود و به همین دلیل ثبات ابعادی خوبی در عملیات حرارتی دارد.
D2 یک فولاد ابزار پر کربن و پر کرم، سخت شونده در هوا است. این فولاد طوری فرموله شده است که ترکیبی از ویژگیهای حاصل از سخت شونده در هوا و مقاومت عالی در برابر سایش را از خود نشان میدهد. این نوع فولاد به عنوان یک معیار استاندارد برای مقایسه دیگر فولادها از نظر مقاومت سایشی، ثبات ابعادی در عملیات حرارتی و دیگر ویژگیهای حاصل از سخت شدن در هوا میباشد.
D3 یک فولاد ابزار سرد کار پر کربنی سخت شونده در روغن است. از ویژگیهای مهم این فولاد میتوان به مقاومت سایشی بسیار زیاد، استحکام فشاری بالا و قابلیت سختکاری عمقی (Deep hardening) اشاره کرد. از این فولاد در مواردی استفاده میشود که مقاومت سایشی، تغییر شکل ناپذیری (Non- deformation) و سختی بالا مورد نیاز باشد.
D7 یک فولاد سرد کار پر کربن، پر کرم و سخت شونده در روغن است که نسبت به فولاد قبلی، کربن و وانادیم بیشتری دارد و دارای حداکثر استحکام سایشی است. ثبات ابعادی این فولاد خوب است. ولی استحکام در برابر ضربه و چقرمگی آن پایین است. فولاد D7 در سختکاری احتیاج به حرارت بالاتر و زمان نگهداری طولانیتر در این حرارت دارد. اگر این فولاد به درستی سختکاری شود، میتواند سختی خود را در دماهای بالا نیز حفظ کند.
فولادهای ابزار را با توجه به عناصر آلیاژی آنها میتوان در سه گروه سخت شونده در آب، روغن یا هوا طبقهبندی نمود. فولادهای با عناصر آلیاژی کمتر جزو گروه سختشونده در آب و فولادهای ابزار با بیشترین عناصر آلیاژی جزو گروه سخت شونده در هوا میگیرند. فولادهای ابزار را با انجام عملیات حرارتی مناسب میتوان کاملا سخت نمود و آنها را در برابر سایش مقاوم کرد. فولادهای ابزار تحت کنترل دقیق، ذوب و تصفیه میشوند تا مصرف کننده اطمینان داشته باشد از مرغوبترین نوع فولاد برای ساخت ابزارها و قالبهایش استفاده میکند.
فولادهای ابزار به طور کلی بدین صورت دستهبندی میشوندک سخت شونده در آب، سختشونده در روغن، سخت شونده در هوا، مقاوم در برابر ضربه، گرمکار، تندبر، فولاد قالب های پلاستیک و فولادهای خاص. در هر دسته، فولادهای مختلف با آنالیز شیمیایی و ویژگیهای مختلف قرار میگیرند.
فولادهای ابزار کربنی
W1 یک فولاد ابزار کربنی سخت شونده در آب است که میزان کربن آن 0.91-100% می باشد. این فولاد پس از سختکاری، دارای سطح سخت و مغز نرمتر می شود.
فولادهای ابزار سرد کار
چند نوع ابزار سرد کار (Cold- work tool steels) در زیر معرفی میشوند:
01 یک فولاد ابزار همه منظوره (General purpose) سخت شونده در روغن است که در عملیات حرارتی، سختی بالایی میگیرد. ابزارها و قالبهای ساخته شده از این نوع فولاد دارای لبههای بادوامی هستند.
06 یک فولاد ابزار با آلیاژ متوسط (Medium- alloy) و 1.45% کربن و سخت شوند در روغن است. در این فولاد در حالت آنیل شده، حدود یک سوم کربن به صورت گرافیت و بقیه کربن به صورت ترکیبی کاربایدی میباشد. سهولت ماشینکاری این فولاد ابزار بهتر از بقیه انواع فولادهای سخت شونده روغن است. فولاد 06 برای کاربردهای عمومی در قالبسازی و ابزارسازی مناسب است واستحکام به سایش بسیار خوبی دارد. ولی لبهها قطعات ساخته شده از این فولاد دوام زیادی ندارد.
A2 یک فولاد ابزار همه منظوره سخت شونده در هوا است که به هنگام عملیات حرارتی دچار اعوجاج اندکی میشود و استحکام به سایش خوبی دارد. این فولاد کاربردهای عمومی زیادی دارد و نسبت به فولادهای گروه S (مقاوم در برابر شوک) استحکام سایشی بالاتر داشته و چقرمگی بهتری نسبت به فولادهای گروه D (مقاوم به سایش) دارد.
A6 یک فولاد ابزار کرم – مولیبدن کم آلیاژ (Low- alloy) سخت شونده در هوا است که ترکیبی از ویژگیهای چقرمگی، استحکام و مقاومت در برابر سایش را از خودنشان میدهد. برای ساخت ابزارها و قالبهای سرد کار با عمر کاری متوسط، A6 یک انتخاب عالی است. دمای سختکاری این فولاد نسبتا پایین است و در هوا سخت میشود و به همین دلیل ثبات ابعادی خوبی در عملیات حرارتی دارد.
D2 یک فولاد ابزار پر کربن و پر کرم، سخت شونده در هوا است. این فولاد طوری فرموله شده است که ترکیبی از ویژگیهای حاصل از سخت شونده در هوا و مقاومت عالی در برابر سایش را از خود نشان میدهد. این نوع فولاد به عنوان یک معیار استاندارد برای مقایسه دیگر فولادها از نظر مقاومت سایشی، ثبات ابعادی در عملیات حرارتی و دیگر ویژگیهای حاصل از سخت شدن در هوا میباشد.
D3 یک فولاد ابزار سرد کار پر کربنی سخت شونده در روغن است. از ویژگیهای مهم این فولاد میتوان به مقاومت سایشی بسیار زیاد، استحکام فشاری بالا و قابلیت سختکاری عمقی (Deep hardening) اشاره کرد. از این فولاد در مواردی استفاده میشود که مقاومت سایشی، تغییر شکل ناپذیری (Non- deformation) و سختی بالا مورد نیاز باشد.
D7 یک فولاد سرد کار پر کربن، پر کرم و سخت شونده در روغن است که نسبت به فولاد قبلی، کربن و وانادیم بیشتری دارد و دارای حداکثر استحکام سایشی است. ثبات ابعادی این فولاد خوب است. ولی استحکام در برابر ضربه و چقرمگی آن پایین است. فولاد D7 در سختکاری احتیاج به حرارت بالاتر و زمان نگهداری طولانیتر در این حرارت دارد. اگر این فولاد به درستی سختکاری شود، میتواند سختی خود را در دماهای بالا نیز حفظ کند.