1-3- معرفی تعدادی از تاکتیک های مورد استفاده جهت جلب کردن و امحاء آفات
( Attraction – annihilation)
1-3 -1- mass trapping (شکار انبوه آفت)
هدف از شکار انبوه جلوگیری از خسارت آفت با گرفتن قسمت قابل توجهی از جمعیت اولیه آفت قبل از جفت گیری و تخمگذاری یا تغذیه می باشد. موفقیت با این روش مستلزم داشتن یک ماده جلب کننده قوی و یک تله با کارایی بالا می باشد. اگر چه موارد کنترل آفت با روش شکار انبوه فراوان می باشد اما در بعضی موارد از نقطه نظر اقتصادی توجیه پذیر نمی باشد.
در ایران در سالها ی اخیر این روش به صورت محدود جهت کنترل غیر شیمیایی آفاتی مثل کرم خراط
Zeuzera Pyrina( با استفاده از فرمون جنسی پروانه زنبور مانند Synanthedon tipuliformis) ، پروانه
زنبور مانند Synanthedon myopaeformis در باغات سیب و به و شکار انبوه مگس گیلاسRhagoletis ceraci با استفاده ازاشکال مختلف تله های زرد رنگ چسبدار حاوی لورcherry fruit fly trap)) به کار برده شده است.
این تکنیک در کنترل تراکم های پایین جمعیت آفت (ولی همواره بالاتراز سطح زیان اقتصادی) مؤثرتر است. در تراکم های بالا تله ها به سرعت توسط حشرات اشباع می شوند. تعداد تله نصب شده در این تکنیک 15- 10 تله در هکتار در ارتفاع پروازی آفت می باشد و در بعضی از محصولات همزمان با رشد محصول نیاز به بالا بردن ارتفاع تله ها می باشد.
در صورتیکه توسط جلب کننده های خاصی هر دو جنس نر و ماده توسط تله جلب شوند شانس موفقیت در برنامه کنترل انبوه افزایش می یابد. در صورتیکه فقط نرها توسط تله جلب شوند شکار آنها قبل از جفت گیری بسیار اهمیت دارد.
تکنیک mass trapping در مناطقی قابل اجراست که تحمل مقداری از خسارت آفت به منظور کاهش کاربرد حشره کش ها قابل پذیرش باشد. مثلاً در پارک ها و گیاهانی که در معابر شهر وجود دارند80-90 درصد کنترل،
می تواند قابل قبول باشد.
به طور کلی می توان گفت که mass trapping زمانی کاربرد دارد که اولاً تراکم آفت در منطقه ای مورد عمل پایین باشد. ثانیاً مهاجرت آفت از بیرون به داخل منطقه مورد آزمایش محدود باشد(باغات ایزوله باشند).بنابراین ارزیابی
جمعیت آفت بر اساس سوابق سالهای گذشته کاملا ضروری بوده و کمک موثری در اتخاذ تصمیم بر استفاده از این روش خواهد بود.
1-3-2- Attract - and –Kill (روش جلب و کشتار)
یکی از تاکتیک های کنترل آفات می باشد که مشابه mass trapping بوده و بر پایه سیستم جلب آفت و امحاء بخش قابل توجهی از جمعیت آفت در نتیجه جلوگیری از خسارت محصول می باشد. تفاوت اصلی آن است که در شیوه attract and kill تکیه بر روی یک ماده سمی باشد که بیشتر از یک تله باعث از بین بردن آفت می شود. مهمترین فایده این شیوه آن است که مشکل اشباع تله توسط آفت حذف شده در نتیجه می تواند باعث بهبود عملکرد کنترل آفت در تراکم های بالا باشد. همچنین پی آمد تعویض تله ها و هزینه بالای برنامه کنترل محدود می شود. از فرمولاسیون attract and kill میتوان جهت کنترل انواع سخت بالپوشان ، پروانه ها و به خصوص مگسها استفاده کرد.
اولین و بیشترین کاربرد جلب کننده به همراه یک حشره کش برای کنترل مگسهای میوه Tephritidae بوده است زیرا در شکار انبوه این مگسها مشکل اشباع تله وجود دارد (Jones, 1998).
تعدادی ازآفات که با استفاده از این روش تحت کنترل قرار می گیرند به شرح زیر می باشند:
- کنه های نباتی Tetranychidae با استفاده از ماده جلب کننده sstirrup M
مگس زیتونBactrocera olea با استفاده از ماده جلب کننده protein hydrolysate
پروانه چوبخوار پستهKermania pistaciella با استفاده از فرمولاسیون kerma kill
مگس میوه Bactrocera zonata با استفاده از ماده جلب کننده Methyl eugenol
مگس میوهBactrocera dorsalis با استفاده از ماده جلب کننده Methyl eugenol
مگس جالیز و تعداد دیگری از گونه هایTephritidae با استفاده از ماده جلب کننده
protein hydrolysat
1-3-3- Autodissemination (روش جلب و ایجاد بیماری)
اتودیسمینیشن یک روش ابتکاری و تکنیک کنترلی امیدبخش می باشد که در این روش ماده جلب کننده با یک پاتوژن (عامل بیماریزا) ترکیب می شود. (Sucking and karg,2000) عنوان Lure and infect به معنی جلب کردن و آلوده کردن را برای این روش پیشنهاد کردند و در مورد توصیف این روش و محدودیت ها و نتایج بی نظیر آن بحث کردند. آفاتی که در این سیستم جلب می شوند کشته نمی شود بلکه به یک پاتوژن آلوده شده و باعث انتشار بیماری به سایر افراد می شوند.استفاده از این روش یعنی انتخاب عوامل بیماریزا برای میزبانهای اختصاصی یکی از روشهای سازگار با برنامه کنترل بیولوژیکی آفات خواهد بود.
1-3-4- mating Disruption (روش اختلال در جفت گیری)
یکی از موفقیت آمیزترین شیوه ها در استفاده از مواد سیمو کمیکال برای کنترل آفات که در چند دهه اخیر مورد استفاده قرار گرفته است رهاسازی مقدار زیادی از فرمونهای سنتزی به منظور جلوگیری یا به تاخیر انداختن جفت گیری می باشد. اولین بار این روش حدود 30 سال قبل جهت کنترل آفت Trichoplusia ni (Hubner) مورد استفاده قرار گرفت. (Gaston et al., 1967)
این تکنیک با گسترش شرکتهای تولیدکننده به عنوان بخشی از برنامه ی کنترلی برای تعدادی از آفات میوه، سبزیجات و آفات جنگلی از راسته پروانه ها پذیرفته شده است.
در این روش فضای قلمرو آفت در حال اشباع فرمونی نگهداشته می شود که نتیجه جبری آن سرگردانی حشرات بالغ وعدم جفت یابی ،جفت گیری و تولید مثل خواهد بود.
آنچه در استفاده از این روش قابل توجه می باشد این است که در تراکم های بالای جمعیت آفت در مقایسه با تراکم های پائین کنترل آفت مشکل تر خواهد بود. به عنوان مثال در مورد کرم سیب بیشترین اختلال در جمعیت های پائین موثر بوده است.
به طور کلی الگوهای بیولوژیکی زیر در موفقیت تاکیک اختلال در جفت گیری نقش دارند:
بیولوژی / اکولوژی گونه های هدف
میزان حساسیت نرها به فرمون جنسی
خصوصیات شیمیایی فرمون
تاثیرات فیزیکی محیط
استفاده از فرمون جنسی حشرات بعنوان وسیله ای برای ایجاد گمراهی جنسی تا کنون درباره تعداد اندکی از گونهای آفات گیاهی به مرحله کاربرد جهانی رسیده است که به نام تعدادی از آنها اشاره می گردد:
کرم ساقه خوار برنج...Chilo suppressalis
کرم سرخ پنبه... Pectinophora gossypiella
کرم قوزه پنبه...Helicoverpa armigera
کرم سیب...Cydia pomonella
کرم آلو...Grapholitha funebrana
جوانه خوار کاج...Rhyacionia buoliana
برای کنترل کرم سیب در مناطقی که جمعیت آفت از انبوهی پایین برخوردار است تعداد 500 نوار پلیمری حاوی ماده موثره فرمون اختلال در جفت گیری را در سطح یک هکتار نصب می کنند.استفاده از این روش در
ایران سابقه طولانی نداشته و طی سالهای گذشته در مناطق آذربایجان و خراسان در قالب مبارزه تلفیقی و به همراه سایر روشهای کنترل جمعیت آفت نظیر مبارزه بیولوژیک و مبارزات زراعی ، مکانیکی و میکروبی و غیره مورد استفاده قرار گرفت.بررسیهای اولیه نشان داده است که استفاده از این روش اثرات کنترلی خوبی در قالب مبارزه تلفیقی با کرم سیب داشته است.
در ایران یکی دیگر از موارد استفاده از روش اختلال در جفت گیری در مورد آفت کرم ساقه خوار برنج بوده که اولین باردر سال 1373 با استفاده از فرمولاسیون جامد آهسته رهش فرمون جنسی کرم ساقه خوار برنج(selibate CS) در سطح 7 هکتار از شالیزار های مناطق شمالی اجرا شد.برای کنترل کرم ساقه خوار برنج به شیوه فوق الذکر حدود 1- 2 هفته پس از نشاء برنج در زمین اصلی تعداد 100عدد فرمون پراکن (Dispenser) با فواصل 10*10 متر از همدیگر حاوی 4/0گرم فرمون جنسی حشره مذکور ،به کمک پایه هایی از نی در هر هکتار از مزرعه شالی نصب شد(جمعا 40گرم ماده موثره در هکتار). نتایج به دست آمده نشان داد که این روش کنترل آفت علاوه بر آنکه مستقلا به عنوان یک روش مهار کرم ساقه خوار برنج قابل توصیه می باشد می تواند زمینه بهره وری بهتر و گسترده تر استفاده از زنبور پارازیتوئید تریکو گراما را هم در مزارع برنج ایجاد نماید.