دارمازو | Q.Infectoria

[ni_rosa_ce]

دارمازو Quercus infectoria
​

بررسی تغییرات پوشش گیاهی جنگل های زاگرس در طول 40هزار سال قبل که توسط wasy linkowa(34)synder(30)از روی ماکروفسیل های گیاهی موجود در رسوبات آهکی دریاچه زریوار مریوان ،انجام گرفت نشان دهنده آنست که 15هزار سال قبل در اواخر عصر یخبندان (پلوستوسن)آب وهوای منطقه سرد و خشک بوده است و جهت اثبات آن به شواهدی همچون شوری و غلیظ بودن آب دریاچه،وجود بذور گیاهان شورپسندی همچون suaeda،chenopodium rubrum ،salicornia Sp ونیز افزایش دیاتم های دریایی استناد می گردد.همچنین حدود13هزار سال پیش یعنی اوایل دوره بعد از یخبندان (هولوسن)با افزایش رطوبت نسبی و گرم شدن هوا،رویش های گیاهی مناطق مرتفع دریاچه یک ساوان متشکل از گونه های پسته وحشی و بلوط تبدیل گردیده است و افزایش میزان گرده های گونه های مختلف بلوط در این رسوبات در محدوده 5تا6هزار سال قبل stevens(32)طول این دوره را 7هزار سال قبل دانسته است واین دلیل توسعه ی جنگل های بلوط در این دوره بوده است.آنچه مسلم است جنگل های بلوط حوضه ی رویشی زاگرس در گذشته وسعت بیشتری نسبت به حال داشته است که درگذر زمان وجود فشارهای مختلف محیطی باعث محدود شدن در عرض های جغرافیایی پایین تر گردیده است.جنگل های زاگرس را می توان امتدادی از پوشش های جنگلی کشور ترکیه دانست به طوری که مطالعه ی ژئوشیمی و گرده شناسی که توسط wick(35)بر روی رسوبات 13هزار ساله دریاچه وان در کشور ترکیه انجام گرفته نیز نتایج مشابه با نتایج مطالعات دریاچه زریوار به دنبال داشته است.به طور کلی جنگل های زاگرس امروزه وسعتی بالغ بر 5میلیون هکتار را پوشش داده اند که شامل گونه های مختلفی می باشد که مهمترین آنها گونه Quercus(بلوط)است و شامل جنس های مختلفی می باشد از جمله Q.persica،Q.libani،Q.infectoria که در این تحقیق سعی کردیم جنس دارمازو با نام علمی Q.infectoriaکه با نامهای محلی دارمازو،مازودارومازو معروف است را تا حد امکان معرفی نماییم ودرباره ی خصوصیات ریخت شناسی ،رویشگاهی و... این درخت اطلاعاتی جمع آوری شود.
​

رده بندی Quercus infectoria :
​

1- (شاخه) Division : اسپرومافیت ها (دانه داران) ​

2-زیر شاخه : نهاندانگان​

3-رده ( Class ): دولپه ای ها (dicotyledones)
​

4-زیررده (sub class) : بی گلبرگان (Apedales) ​

5-مجموعه (series) : بی گلبرگان تک جنس ​

6-زیر مجموعه (sub series): دارای پرچم های زیاد (polys temones) ​

7-راسته (order): آمانتال (amentales)​

8-خانواده (تیره ) : فاگاسه (تیره ی راش )یا فاگا یا پیاله داران (کوپولیفر)​

نام انگلیسی oakgalls− Lusitanian oak − Aleppe oak​

نام فرانسوی le chene ecorche​

نام عربی Afas​

نام هندی وسانسکریت majuphal​

نام محلی دارمازو،مازودار،مازو​

نام فارسی دار مازو​

ویژگیهای گیاه شناسی
درختی است به ارتفاع 6متر یا بیشتر ،پوست تنه ی آن خاکستری وترک خورده است.شاخه ی تازه ی آن زاویه دار ودر زیر گونه هایش با کرک های سفید وزرد رنگی پوشیده شده است که به تدریج صاف میگردد .جوانه هایش شبه تخم مرغی کند با فلس های تخم مرغی صاف یا کرک دار است .برگ هایش چرمی ودر زمستان خزان میکندشکل انها کشیده یا تخم مرغی صاف ویا تخم مرغی کشیده است .قائده ی آن گرد یا قلبی نا متقارن وبا انتهایی گرد یا کند با حاشیه ای موجدار ،دانه دار کمانی یا سینوسی ودارای 8-4 دندانه اندو7-5 رگبرگ های فرعی که در پشت کمی برجسته اند وزاویه ای در حدود 45-35 درجه با رگبرگ های اصلی تشکیل می دهند و گاهی هم دارای رگبرگهای بینابین میباشند . روی برگ براق وصاف وپشت آن کرکدار است که رفته رفته صاف ،کبود یا پریده رنگ می شود . ابعاد آن 6-5*4-5/1 سانتی متر وطول دمبرگ 12-5 میلی متر .دم برگ معمولا و به ندرت خزی است. پایک میوه خیلی کوتاه است وبه ندرت به 1سانتی متر می رسد وحامل یک تا دو میوه است . میوه ی آن در یک سال می رسد پیاله ی نیم کروی کمی استکانی به ارتفاع 8/1-1 وقطر 8/1-5/1 سانتی متر است وگاهی دهانه ی به هم رفته است .فلس های آن خاکستری یا نمدی ،تخم مرغی خرد ،فلس های پایین آن برجسته و فلس های بالا تر کوچک تراست .میوه ی آن استوانه ای کشیده ،صاف براق به رنگ قهوه ای روشن و مو کرونه به طول 5/3-2/1 سانتی متر وگاهی هم بلند تر میباشد ناف آن کمی برجسته ،زبر با حاشیه ای قهوه ای تیره وبا قطر 6 میلی متر .
​

ریخت شناسی
مازو دار quercus hnfectoriاز لحاظ ارتفاع ورشد ارتفاعی تقریبا وضعی مشابه با گونه ی وی ول Q.libani دارند و ارتفاع متوسط این گونه اگرچه در حال حاضر کمتر از ده متر است ولی درختانی از این گونه در گورستان جنگلی گور عمر ،سردشت در آذربایجان غربی ودر ارتفاع 1350 متری از سطح دریا با قطر برابر با سینه ی 40 سانتی متر ،18 متر ارتفاع داشته است .در همین گورستان ،نهال دانه دار مازو به ارتفاع 130 سانتی متر ،در قسمت یقه قطری بالغ بر 21 میلی متر داشته و ضخامت 5 سال آ آخر آن به طور متوسط ،2/6 میلی متر وضخامت 10 ساله ی ان 11 میلی متر بوده است (سن نهال :10 سال )و به همین قرار رشد ارتفاعی متوسط سالیانه این نهال که به طور نسبی از پناه برخوردار بوده است 13 سانتی متر میباشد .تاج این درخت پهن، گرد ویا کشیده است .پوست تنه در جوانی صاف ودر سنین بالا تر ترک خورده وشیاردار وبه رنگ خاکستری در می اید .قابل ذکر است که این گونه با برخورداری از توانایی در تولید گال دهای ارزشمند کمتر از گونه وی ول Q. Libani که برگ های خوش مزه تری نسبت به مازو دارد مورد سر شاخه زنی قرار می گیرد و لذا تاج پهن تری نسبت به گونه ی وی ول ایجاد می کند .
​

گسترشگاه
گونه ی دارمازو Q.Infectoria که دارای سه زیر گونه در ایران میباشد در زاگرس شمالی رویش دارد ،وسیع ترین رویشگاه این گونه در جنگل های استان های آذر بایجان غربی و کردستان واقع شده اند .دارمازو از جنگل های حوزه ی پیران شهر تا حوزه ی شهرستان مریوان به صورت تقریبا پیوسته رویش دارند ورویشگاه منفصل آن در مدارات جنوبی تر ،به حوزه ی شهرستان جوانرود ومنطقه ی فریادرس ،بخش عثمان وند کرمانشاه و نیز منطقه ی زشت وقلائی شهرستان نور اباد در شمال استان لرستان کشیده می شود .در مدارات شمال تر رویشگاه پیوسته ی دارمازو (Q. Ifectoria )در دره ی سیلوانا واقع در غرب شهرستان ارومیه و نیز در منطقه ی مارمیشو از حوضه ی آبخیز نازلوچای واقع در شمال غربی شهرستان ارومیه این گونه رویش دارد .گونه ی دارمازو (Q.Infectoria )علاوه بر این در جنگل های کشور های عراق ،سوریه،ترکیه ،یونان،قبرس ،نیز میروید البته در کشور قبرس توده های خالص آن یافت نمی شود بلکه به صورت گونه همراه است.
​

شرایط اکولوژیکی
در مورد شرایط اکولوژیکی خصوصا نیازهای اکولوژیکی گونه ی دارمازو (Q. Ifectoria)در ایران متا سفانه تا کنون بررسی ومطاله ای انجام نگرفته ویا حدقل در دسترس نبوده است اما مشاهدات میدانی از رویشگاه های این گونه مبین این امر است که نیازهای اکولوژیکی گونه ی دارمازو حد واسط بین دو گونه ی (Q.Brantii )و(Q.Libani )می باشد .بدین معنی که نیازهای اکولوژیکی ان پایین تر از گونه ی ویول وبالا تر از گونه ی Q.brantiiمی باشد .این گونه هم با گونه ی (Q.Libani)وهم با گونه ی (Q.Brantii )تشکیل تیپ جنگلی را می دهند .گسترش ارتفاعی این گونه در زاگرس شمالی از حدود 2300 متر تا 2050 متر از سطح دریا است اما مناسب ترین رویشگاه این گونه 1400 تا 1600 متر از سطح دریا است .
​

تجدید نسل درگونه (Quercus infectoria )
به هردو صورت جنسی وغیر جنسی تجدید نسل میکند و تجدید نسل دانه زاد در صورت وجود پایه های مادری بذرده ونبود عوامل محدود کننده ی غیر طبیعی نظیر چرای دام وسهولت انجام می پزیرد در منطقه ی پیش گفته یعنی لئو مرا تع مریوان در استان کردستان تجدید حیات گروهی این گونه به ارتفاع حدود 1 تا 5/1متر مشاهده گردیده است .قدرت جست دهی ویا تجدید نسل شاخه زاد این گونه پر از قطع درخت حد واسط گونه ها Q..brantii وQ.libani می باشد وتعداد جست های روئیده بر روی کنده ی این گونه عموما بیش از گونه ی Q.Libani وکمتر از گونه ی Q.brantii است.
​

سرشت گونه ی (.infectoria Q)
دارمازو گو.نه ای نور پسند که در سنین اولیه ی رشد به سایه برد بار و مقاوم است و دارای دو نوع ریشه ی عمقی و سطحی است .توده های جنگلی متشکل از گونه ی دارمازو Q.infectoria به فرم های پرورش دانه و شاخه زاد است. در جنگل های گسسته این گونه در منطقه جوانرود عموما به صورت توده های شاخه زاد مشاهده میگردد فرم پرورش دانه وشاخه زاد ویا شاخ ودانه زاد مازودار در جنگل ها وشهرستان سر دشت ومریوان دیده میشود .
​

محصولات درخت دارمازو
اگرچه از چوب آن در تامین سوخت ویا سایر مصارف روستایی استفاده میشود ولی به دلیل تولید گال های ارزشمند وگز علفی در این گونه نسبت به Q.Brantii کمتر مورد قطع قرار گرفته است .این گونه محصولات جانبی نیز دارد که مهمترین این محصولات انواع گال نزیر قلقاف یا گلگاو ،مازوج ،ستیچک،می باشد که به خاطر تانن بالای آن ارزشمند میباشد گز علفی نیز نوعی گال می باشد که به دلیل فعالیت نوعی حشره بر روی درخت مازو تولید می گردد واز آن در شیرینی سازی بخصوص گز اصفهان استفاده می گردد واز بازار فروش مناسبی بر خوردار است گز در اثر گزش شته ای به نام lachnus Roborif روی درخت Q.Infectoria تولید می گردد .مازوج در اثر نیش حشره ای بنام cynips qallae-tin ctoriae قلفاف در اثر فعالیت حشره ای دیگر بنام cynips quecus tozae تولید می شود ونیز حشرات دیگری مانندut medusae cynips cap وneuroterus lenticularis محصولاتی بنام قچه بوجود می اورد که از لحاظ اقتصادی ازرش چندانی ندارد.
​

گال های درخت Q.infectoria
گال واژه ای است که در گیاه شناسی کاربرد دارد و عبارت است رشد غیر عادی بافت ها در اثر عملکرد برخی انگل از قبیل حشرات،قارچ ها وکنه ها .گال های درخت بلوط در نیش زنبور های مختلف واز جمله زنبور هایی از جنس synips بر روی اندام های مختلف بلوط (برگ ،جوانه ،میوه و...)از همه ی گونه های جنس Quercus ایجاد می شود.

1.Aderia caput –medusae :این گال در اثر حمله ی آفت به جوانه ها و میوه های درختان دارمازو(Q.infectoria )به وجود میاید . گال از کناره ی پیاله ی میوه با رشد غیر عا دی سلول آغاز میشود که بعدا به سه حالت ادامه میابد وهر کدام به نام خاص :قشکای علفی ،قشکای علفی منشعب وقشکای چوی منشعب نامیده میشود که فرق انها از زوایدی است که از گال منشعب میشود .
2.Cynips lignicola :این زنبور عمده روی درخت دارمازو گال هایی بصورت کروی به قطر 10-5 میلی متر که نتیجه ی تکثیر سلولی جوانهی جانبی وگاهی هم جوانه ی انتهایی است به رنگ قهوه ای روشن وشفاف ایجاد می نماید واین گال را به دلیل پوست پاره پاره که شبیه پوست توپ است گال توپی مینامند .
​

 

[ni_rosa_ce]

گونه های مختلف دارمازو
​

Q.infectoria subsp.boissieri(reut)schwarz 1934​

=Q.boissieri reut. 1853=Q.iusitanaca lam. var.biossieri dc.1879
​

=Q.Iusitanaca lam subsp. Orientalisvar. Boissieri dc.1864
​

=Q.infectoria subsp.Boissierivar.eu-boissiericamus
​

=Q.tauricola ky.1930=Q.araxina9trautv0grossh.
​

این واریته در ارتفاعات سردشت وزمزیران وکردستان انتشار دارد .درختی است متوسط القامه با جوانه های شبه تخم مرغی درشت ،نمدی وپشمین ،شاخه هایش قطور ونمدی ،انبوه ،پشمین که کم وبیش بر زوی شاخه دوام میکند .برگه یش تقریبا بیضی شکل تا نیزه ای کشیده است .انتهای برگ گرد یا گاهی باریک وقاعده ی ان گرد یا قلبی ،حاشیه ی برگ سینوسی دندانه دار ،کند یا تیز وبا 11-8 جفت رگبرگ مشابه وموازی ویک دست وبه ندرت رگبرگ های بینابین در انها وخصوصا در در ساخه های پاییزه دیده میشود .روی برگ صاف وکبود ،کمی سفید رنگ وپشت ان نمدی پر دوام با رنگ روشن تر .ابعاد ان 12-6 *6/5-3 وطول دمبرگ ان5/2-8/ سانتی متر است .پاک میوه ی آن کرک دار وبه 5/1 -2 سانتی متر طول میرسد .پیاله ی ان مخروطی بطول 2/1 وبه قطر 5/1 سانتی متر وروی ان را فلس های قطور خاکستری ،خزی ،نیزه ای تیز وبرجشته فراگرفته است.میوه ی آن تقریبا شبه بیضی کشیده و به رنگ زرد قهوه ای بطول 5-4 وبه قطر 8/1-5/1 سانتیمتر مو کرونه با ناف کوچک محدب به قطر 6/5 میلیمتر میباشد.
​

Hab kordestan & sardasht
​

Infectoria oliv.subsp.latifolia schwarz​

Q.infectoria subsp .boissieri var latifolia schwarz1937​

Q.lusitanica boiss.1879 =k.inermis ky. 1855
​

این واریته در کردستان وسردشت انتشار دارد.​

درختی است با قامت راست ،پوست ان شیار دار و کم رنگ با تاج گرد فرو رفته .شاخه های تازه آن قطر و نمدی که رفته رفته صاف می شود.جوانه هایش خیلی درشت،گرد سرخ قهوه ای و مژه دار است.برگهای بهاره واژتخم مرغی کشیده یا تقریبا بیضی با قاعده قلبی و مورب و انتهای گرد یا کند وحاشیه موج دار،کمانی یا سینوسی با دندانه های گرد با ابعاد 6-8*(5/4-5/3) و دمبرگ آن 2-3سانتی متر است برگهای پاییزه آن نیزه ای یا حاشیه موج دارند و دندانه ها ورگبرگهای نا منظم و انتهای تیز و کشیده به ابعاد 6-10*(5/4-3)سانتی متر است و دمبرگش کوتاهتر است برگهای جوان خصوصا در پشت برگ نمدی انبوه است برگهای چندماهه چرمی روی آنها کمی براق،صاف به رنگ سبز روشن است و گاهی کرکها در رگبرگها باقی می ماند.رگبرگهای فرعی آن 8-12جفت و در برگهای پاییزه رگبرگهای بینابین کوچک دیده می شود.میوه آن منفرد و پیاله آن تقریبا کروی با دهانه ی به هم رفته به بلندی (8/1-5/1)سانتی متر و فلس های قوز دار خزی خاکستری است فلسه9ای آن مثلثی شکل کند و فلسهای انتهایی تیز است میوه آن کشیده شبه بیضی مو کرونه به ابعاد 4-6*(2-5/1)می باشد.​

Quercus infectoria subsp.petolaris schwarz 1934​

Q. infectoria subsp.boissieri var.petiolaris(dc)boiss.1840​

=Q.lusitanica subsp.oriantalis var.petiolaris Dc.​

=Q.lusitanica subsp .oriantalis var.syriaca Ky.1862​

=Q.pfaeffingeri Ky.1862​

Q.lusitanica var.petilaris Algph.=q.lusitanica var.genuina boiss.​

این واریته در جنگل های سر دشت و کردستان انتشار دارد .شاخه های آن باریک خزی یا نمدی زرد رنگ است که در مدت کوتاهی کرک های خود را از دست می دهد .برگ هایش بیضی ، با انتهایی گرد یا کند وحاشیه ای در کم دندانه است و8-10 جفت رگبرگ فرعی موازی ، موجدار ومشابه ونزدیک حاشیه منشعب میباشد . معمولا فاقد رگبرگی بینابین است .برگ شاخهای نازک کشیده تر ،باریک تر ودارای دندانه های عمیق تر است وگاهی هم در انها رگبرگهای بینابین دیده میشود .دمبرگ آن خزی به 5/1 سانتی متر طول میرسد .ابعاد پهنک ان 7-6 *(5/2 -3)سانتی متر ،پایک میوه ی آن خیلی کوتاه وپیاله ی آن تقریبا نیم کروی یا استکانی شکل وگاهی هم دهانه ی آن بهم رفته و با فلس های قوزی نمدی است .میوه ی آن شبه تخم مرغی یا تقریبا استوانه ای کشیده به طول 5/3 -3 سانتی متر و 5/1 سانتیمتر قطر است .دارای ناف محدب کوچک با حاشیه ی سیاه است و معمولا یک سوم تا یک چهارم میوه را می پوشاند.
​

شناسایی وپراکنش دارمازو در استان لرستان
​

از فلور ایرانیکیا Q.infectoria oliv .subsp. boissieri تشخیص داده شد .تنها رویشکاه جامعه دارمازو در استان لرستان در کیلو متر 88 شمال غربی شهرستان خرم اباد واقع در منطقه ی شینه میباشداستقرار و پراکنش درختان دارمازو از ارتفاع 1200 متر شروع وتا ارتفاع 2400 متر از سطح دریا در دامنه شمالی سفید کوه ادامه دارد که ابتدا به شکل پراکنده وبعد جامعه شکل انبوه تری به خود گرفته است مساحت رویشگاه دارمازو 5751 هکتار براورد گردید .​

مشخصات خاک منطقه
به طور کلی خاک های رویشگاه دارمازو از دو رده اتی سول (رگوسولو لیتوسول در طبقه بندی فائو) واینسپتی سول (کمبیسول در طبقه بندی فائو) هستند که بدلیل برخورداری از رژیم رطوبتی زریک واپی پدون اکریک به در تحت رده های Xerochrept Xerorthent طبقه بندی میشوند .در مجموع می توان گفت که خاک های دامنه های شمالی و غربی از نظر عمق تمایز طبقاتی و درجه ی تکامل نسبت به خاک سایر قسمت ها وضعیت بهتری دارند . خاک دامنه ها ودره نیز وضعیت بهتر نسبت به یال ها دارند .نتایج تجربه های فیزیکی و شیمیایی رویشگاه گونه ی دارمازو نشان میدهد که اسیدیته ی خاک های رویشگاه دارمازو بین 4/7-8 نوسان داشته و درصد ماده ی آلی آنها نسبتا خوب بوده است .خاکها کلا کم عمق تا عمیق و بافت لومی تا روسی هستند.
​

با تشکر از خانم ها علیدادی و پیرمرادی

 

[ni_rosa_ce]

 

[ni_rosa_ce]

 

[ni_rosa_ce]

 

[ni_rosa_ce]